جواهر التفسیر (بیهقی)جواهر التفسیر اثـر مولی کمال الدین حسین (م ۹۱۰ ق) فرزند علی بیهقی سبزواری مشهور به واعظ کاشفی، از حکما و شعراء مفسران شیعه. ۱ - معرفی تفسیراین اثر به نام تفسیر العروس و تفسیر الزهراوین (یعنی دو سوره بقره و آل عمران) نیز شهرت دارد که همگی متحد هستند. مـفـسـر آن را بـه امر وزیر امیر نظام الدین علی شیرنوائی جعتائی وزیر سلطان حسین میرزا بایقرا تالیف نموده است. تـفسیر در دیباچه تفسیر دیگرش موسوم به مواهب علیه می‌گوید که می‌خواسته این تفسیر را در چهار جلد تالیف نماید و موفق به پاک نویس مجلد اول گردیده است ولی باقی هنوز پیش نویس و غیر مرتب می‌باشد و عمرش به تکمیل آن وفا نکرد و این اثر تا تفسیر آیه ۸۴ سوره نساء را دربردارد. ۲ - ساختار کتابمفسر مقدمه خویش را در چهار اصل که شامل بیست و دو عنوان است مرتب کرده است و به فنون متعلق به تفسیر قرآن و بیان فضیلت انواع علوم قرآن می‌پردازد. اصل اول) در فضائل قرآن و اسامی آن و مباحث حدوث و قدم و سماع در چهار عنوان. اصل دوم) در بیان جامعیت قرآن و چگونگی انشعاب علوم از آن در پنج عنوان. اصل سوم) در ذکر الفاظی که میان مفسرین متداول است در هشت عنوان. اصل چهارم) در بیان مطالب متفرقه که شناختن آن لازم است در شش عنوان. سـپـس بـه تـفـسیر بسمله و سوره فاتحه پرداخته و بعد تفسیر سوره بقره و آل عمران را به پایان رسانده و در و در شرح آیه ۸۴ از سوره نساء متوقف مانده است. امـروزه نـسـخه‌های متعدد از این تفسیر در دست است از جمله شش نسخه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی. نسخه‌های نفیس دیگری در کتابخانه مدرسه سپهسالار (شماره ۱۹۴۸ به بعد) موجود است. ۳ - تفاسیر دیگر مفسرتفسیرهای دیگری برای واعظ کاشفی نقل کرده‌اند بدین قرار: ۱) تفسیر سوره یوسف، که در شصت مجلس آن را برای اصحاب خود املاء کرده است که نتیجه آن را جامع الستین گویند. تفسیری است عرفانی و ادبی و اخلاقی با استشهاد از قصص و حکایات لطیفه و اشعار فارسی زیبا و شیرین قدما. نـسـخـه‌هـایـی از آن در دست است از جمله در کتابخانه مدرسه سپهسالار (شماره ۲۰۰۱) و در کـتابخانه مجلس (شماره ۱۲۷۲۲). ۲) مختصر التفاسیر: مختصر جواهر التفسیر لتحفة الامیر در بیست هزار بیت که نسخه‌ای از آن در کتابخانه کوپرلی زاده در استانبول موجود است. ۳) الـمـواهـب العلیة، مختصر جواهر التفسیر تالیف فوق الذکر که به همان سبک تدوین کرده و به وزیر علی شیر نوائی اهداء کرده است. نـسـخـه هـائی از آن موجود است که ۲۰ نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوی و در ۱۳۱۷ ش در تهران چاپ شده است. [۳]
مدرس، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۵، ص۲۹.
[۴]
غلامی مقدم، براتعلی، فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۶۶.
[۵]
حسینی، اصیل‌الدین، مزارات هرات، ج۲، ص۱۱۵.
[۶]
شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۱۲۷.
[۷]
مشار، خانبابا، مؤلفین کتب چاپی فارسی عربی، ج۲، ص۸۱۰.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن دهم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۵/۱۱. |